ΙΤΑΛΟ ΚΑΛΒΙΝΟ - Οι Δύσκολοι Έρωτες

Γέφυρες ανάμεσα σε αόρατες πόλεις

Δεκαπέντε περιπέτειες «εσωτερικού χώρου»

ΙΤΑΛΟ ΚΑΛΒΙΝΟ
Οι δύσκολοι έρωτες
ΜΤΦΡ.: ΑΝΤΑΙΟΣ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΙΔΗΣ
«ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ»
ΣΕΛ. 328, ευρώ 16,72

Ο τίτλος της συλλογής διηγημάτων του Καλβίνο ενέχει μια ταυτολογία, καθώς ο ίδιος ο έρωτας -εκτός των άλλων- είναι μια δύσκολη υπόθεση. Για τους ήρωες των ιστοριών, όμως, υπάρχει μία επιπλέον δυσκολία, καθώς αυτό που βιώνουν δεν είναι ένας ακόμα ανεπίδοτος έρωτας, ούτε κάποια ατελέσφορη κατάσταση, το δράμα τους είναι πως οι ίδιοι αγνοούν τα κίνητρά τους, τις βαθύτερες επιθυμίες τους, και πασχίζουν συνεχώς να ερμηνεύσουν τις αντιδράσεις τους και τα σήματα που εκπέμπουν. Ο έρωτας στον Καλβίνο παρουσιάζεται ως η γέφυρα ανάμεσα σε δύο αόρατες πόλεις: στον εσωτερικό τους κόσμο, που είναι απροσπέλαστος, και στη φαντασίωσή τους, που είναι θολή και μεταβλητή, η δε επιθυμία παραμένει μετέωρη πασχίζοντας να γεφυρώσει αυτές τις δύο διαστάσεις. Εμείς τους παρακολουθούμε τη στιγμή που διαβαίνουν τη δική τους μετέωρη γέφυρα, όπου μέσα από την κίνησή τους αποκτούν και οι ίδιοι κάποια οντότητα.

Οι κινήσεις του σώματος αποδίδονται αριστοτεχνικά, εκφράζοντας ακόμα κι αυτά που οι ίδιοι αδυνατούν να κατανοήσουν. Οι σωματικές λειτουργίες τους μιλούν πολύ πιο ηχηρά από τους σύντομους διαλόγους που ανταλλάσσουν, στέλνοντας μηνύματα στον κόσμο, επιθυμώντας ενίοτε να μεταμορφωθούν και να γίνουν τα «φωτεινά σήματα των εαυτών» τους, προκειμένου κάποιος να τους διαβάσει και να τους ερμηνεύσει.

Στο πρώτο μέρος υπάρχουν δεκατρείς περιπέτειες με διαφορετικούς ήρωες γραμμένες σε διάστημα δεκαοκτώ χρόνων και στο δεύτερο, δύο μεγαλύτερα σε έκταση αφηγήματα με τίτλο «Δύσκολη ζωή», όπου ο Καλβίνο γίνεται πιο πολιτικός, βάζοντας τους ήρωες του, πέρα από τους εσωτερικούς τους δαίμονες να συγκρουστούν και με το εξωτερικό περιβάλλον, παίρνοντας την ευκαιρία να σχολιάσει τη μεταπολεμική Ιταλία.

Η δράση απουσιάζει από τα περισσότερα διηγήματα, εστιάζοντας περισσότερο στις σκέψεις εκείνες που θα οδηγήσουν στη δράση. Αυτό που κυρίως αποδίδεται είναι η λεπτομερειακή ερμηνεία των κινήσεών τους μέσα από την αφήγηση της γλώσσας του σώματος και η κάθε ξεχωριστή περιπέτεια της συγκατοίκησης, της έκθεσης αλλά και της συμφιλίωσης με τον ξένο που κουβαλάνε. Θα μπορούσαμε να πούμε πως ο δυσκολότερος έρωτας είναι ο έρωτας για το ίδιο τους το σώμα και αυτή τη δυσκολία επιχειρούν να εξιστορήσουν. Εκεί εστιάζεται και η αγωνία τους: να σταθούν στο ύψος των περιστάσεων και να τα βγάλουν πέρα με την περιπέτεια στην οποία τους ενέπλεξε, άλλες φορές από παρόρμηση, άλλες από τύχη ή ατυχία.

Η ανάγνωση του χεριού

Στην «Περιπέτεια ενός στρατιώτη», πρώτου διηγήματος της συλλογής, περιγράφεται η κίνηση ενός χεριού, ως εκφραστή και κομιστή των βαθύτερων ορμών και αναστολών του άντρα που έρχεται σε απόσταση αναπνοής με το ποθητό σώμα μιας γυναίκας στο κουπέ ενός τρένου. Το χέρι αγγίζει, αποστρέφεται, πλησιάζει δειλά και το ίδιο το χέρι ερμηνεύει κάθε ανεπαίσθητη αντίδραση. Μια ιστορία τρομακτικού σασπένς, με πρωταγωνίστρια την αφή, η οποία αναλαμβάνει να κατανοήσει, να ερμηνεύσει, να στείλει και να επεξεργαστεί τα μηνύματα.

Στην «Περιπέτεια μιας κολυμβήτριας» μια γυναίκα που κολυμπάει σε μια πολυσύχναστη πλαζ, με το καινούριο της μαγιό, κάποια στιγμή διαπιστώνει πως έχει χάσει το κάτω μέρος και είναι εκτεθειμένη. Τότε αρχίζει μια απελπισμένη πάλη με τον χρόνο, δίνοντας τη δική της μάχη που καταλήγει σε έναν αδυσώπητο υπαρξιακό αγώνα: Η γυναίκα προτιμάει να πεθάνει παρά να τη δουν οι άλλοι κολυμβητές γυμνή και νιώθει να βυθίζεται μέσα σε ένα δίχτυ κακών προθέσεων που έχει υφανθεί γύρω της, από το οποίο ούτε ο θάνατος δεν μπορεί να την απαλλάξει.

Το διήγημα, εκτός των άλλων, διαθέτει και παραβολική βαρύτητα, καθώς η γυμνότητα και ο φόβος της έκθεσης συνοδεύουν και την κατάργηση της ασφάλειας που της προσφέρει το ένδυμα, ενώ η απώλειά του είναι η τιμωρία για την τόλμη της να γευτεί την ελευθερία και την απόλαυση.

Στην «Περιπέτεια του υπαλλήλου» παρακολουθούμε κάποιον ύστερα από μια ερωτική βραδιά να ανεβαίνει στο τραμ για να πάει στη δουλειά και να βιώνει μια εκ των υστέρων ευφορία για την προηγούμενη νύχτα, αναβιώνοντας όλες τις σπαρταριστές λεπτομέρειες. Ο άντρας θέλει να διατηρήσει μέσα του την κληρονομιά εκείνης της νύχτας και αισθάνεται πως τώρα πια κατοικεί σε έναν καινούριο, πιο φωτεινό κόσμο.

Ενας καινούριος κόσμος εμφανίζεται και στα μάτια της νεαρής γυναίκας στην «Περιπέτεια μιας παντρεμένης» μετά την παραμονή της ένα ολόκληρο βράδυ μακριά από τη συζυγική εστία. Η απιστία της εντοπίζεται στην ανακάλυψη του κόσμου της νύχτας, στην περιφρόνησή της για την κοιμισμένη πόλη και στην τόλμη της να κάνει παρέα με τους ξενύχτηδες.

Σε όλες τις ιστορίες ο Καλβίνο συλλαμβάνει τον τρόπο που οι ήρωες του χειρίζονται την εισβολή μιας αναπάντεχης διάστασης της πραγματικότητας, τις αμυδρές μεταβολές των συναισθημάτων τους και τις αντιδράσεις τους λίγο πριν ή λίγο μετά την άφιξη της ερωτικής εμπειρίας, καθώς και το περιβάλλον όπου ο έρωτας κάνει την εμφάνισή του. Ποτέ δεν περιγράφεται η ίδια η συνάντηση αλλά τα συναισθήματα γύρω από τη συνάντηση. Δεν περιγράφεται η περιπέτεια της βραδιάς αλλά το τι προηγείται και το τι ακολουθεί, και η διέγερση των αισθήσεων κατά την απουσία. Οπως στην «Περιπέτεια του ταξιδιώτη», όπου εμφανίζεται ένας άντρας στο νυχτερινό τρένο που πάει για να επισκεφτεί το κορίτσι του σε άλλη πόλη, και μας αποδίδει την ανυπομονησία και την απέλπιδα προσπάθειά του να μην τσαλακώσει τα ρούχα του.

Φωτογραφίζοντας την απουσία

Σύμφωνα με τον Αντονίνο στην «Περιπέτεια ενός φωτογράφου», την ιστορία που ερμηνεύει και τη στάση των ηρώων στις υπόλοιπες περιπέτειες, το ουσιαστικό μέλημα της τέχνης είναι «να αποκαλύπτεις τις σχέσεις που ο καθένας μας έχει με τον κόσμο, σχέσεις που όλοι σήμερα τείνουμε να κρύψουμε, να τις μεταθέσουμε στο ασυνείδητο, νομίζοντας πως με αυτόν τον τρόπο τις εξαφανίζουμε». Ο ίδιος για να προσεγγίσει μια ακριβέστερη εικόνα του κόσμου, αναλαμβάνει να φωτογραφίσει την απουσία και όλα όσα μένουν έξω από το οπτικό πεδίο όχι μόνο των φωτογραφικών μηχανών αλλά και των ανθρώπων. Κάτι ανάλογο επιχειρεί και ο συγγραφέας σε όλα σχεδόν τα διηγήματα της συλλογής.

Ο Καλβίνο έγραψε έχοντας ένα ορατό αλλά και ένα αόρατο πλαίσιο, επινοώντας έναν δικό του τρόπο να βάλει τις ιδέες στο κείμενο του, επιτρέποντας σε αυτές τις ιδέες να διαθλαστούν και να ενισχυθούν. Οπως ο φωτογράφος, έτσι και ο συγγραφέας επιχειρεί να κάνει ορατή την απουσία, να περιγράψει το πριν και το μετά τον έρωτα, το περιβάλλον, την προετοιμασία και την ανάμνηση και να δώσει την ευκαιρία σε νέες εικόνες να εμφανιστούν. Ο ίδιος είχε πει πως «η λογοτεχνία μάς επιτρέπει να αλλάξουμε την εικόνα που έχουμε για τον κόσμο αφήνοντας αυτό που μας ξεπερνάει να κάνει την εμφάνισή του». Στους δύσκολους έρωτες, η απουσία είναι η απαραίτητη διαδικασία για να εμφανιστούν αυτές οι νέες εικόνες αλλά και οι νέες ερμηνείες.

Ολοι οι ήρωές του μοιάζουν να ομολογούν πως δεν μπορούμε να υπερβούμε την ερμηνεία, πάντα ερμηνεύουμε, αλλά τουλάχιστον μπορούμε να το κάνουμε με τον δικό μας τρόπο, φορώντας τους δικούς μας φακούς.

Η αναθεωρημένη μετάφραση του Α. Χρυσοστομίδη είναι μία ακόμα δημιουργική ανάγνωση, μια «ερμηνεία» εναρμονισμένη στις απαιτήσεις του πρωτότυπου.


ΑΡΓΥΡΩ ΜΑΝΤΟΓΛΟΥ

Πηγή: Ελευθεροτυπια 29/8/2008