Άνθρωποι και ποντίκια

[Άνθρωποι και ποντίκια] [Of Mice and Men by John Steinbeck]

[Previously titled “Something that Happened”]

Ένας τίτλος επηρεασμένος από το ποίημα του Σκωτσέζου ποιητή Robert Burns, “To a Mouse”.

Small, crafty, cowering, timorous little beast, But little Mouse, you are not alone,
O, what a panic is in your little breast! In proving foresight may be vain:
You need not start away so hasty The best laid schemes of mice and men
With hurrying scamper! Go often askew,
I would be loath to run and chase you, And leave us nothing but grief and pain,
With murdering plough-staff. For promised joy!

I'm truly sorry man's dominion Still you are blest, compared with me!
Has broken Nature's social union, The present only touches you:
And justifies that ill opinion But oh! I backward cast my eye,
Which makes thee startle On prospects dreary!
At me, thy poor, earth born companion And forward, though I cannot see,
And fellow mortal! I guess and fear!

I doubt not, sometimes, but you may steal;
What then? Poor little beast, you must live!
An odd ear in twenty-four sheaves
Is a small request;
I will get a blessing with what is left,
And never miss it.

Your small house, too, in ruin!
Its feeble walls the winds are scattering!
And nothing now, to build a new one,
Of coarse grass green!
And bleak December's winds coming,
Both bitter and keen!

You saw the fields laid bare and wasted,
And weary winter coming fast,
And cozy here, beneath the blast,
You thought to dwell,
Till crash! the cruel plough past
Out through your cell.

That small bit heap of leaves and stubble,
Has cost you many a weary nibble!
Now you are turned out, for all your trouble,
Without house or holding,
To endure the winter's sleety dribble,
And hoar-frost cold.

ΑΝΑΛΥΣΗ

Θέματα

Αδυναμία

Η ιστορία -του Τζορτζ και του Λένι- πλαισιώνεται από την περίοδο της Παγκόσμιας Οικονομικής Ύφεσης του 1929 ή Μεγάλης Ύφεσης (Great Depression) η οποία ξεκίνησε από της Ηνωμένες Πολιτείες και διάρκεσε ως και δέκα χρόνια σε ορισμένες χώρες. Η Πρωτογενής Παραγωγή υπέφερε από τη μείωση τη ζήτησης και της πτώσης των τιμών στα αγροτικά προϊόντα. Τα αγροκτήματα δεν μπορούσαν πλέον να συντηρήσουν το εργατικό δυναμικό στις καλλιέργειες κι έτσι πολύς κόσμος έμεινε άνεργος και/ή άστεγος.

Παρ’ όλο που η δράση είναι άμεσα συνδεδεμένη με την κοινωνικοοικονομική κατάσταση που προκλήθηκε από αυτό το φαινόμενο, ο συγγραφέας δεν ασχολείται με το φαινόμενο σε πολιτικό επίπεδο, μένοντας συγκεντρωμένος περισσότερο στη φύση των διαπροσωπικών σχέσεων εκείνη την εποχή διαλέγοντας για ήρωες του ανθρώπους που φαίνονται εξαιρούμενοι από το «Αμερικάνικο Όνειρο» ανεξαρτήτως των περιστάσεων που επέβαλε η «Μεγάλη Ύφεση».

Ο κάθε χαρακτήρας αδυνατεί με τον δικό του τρόπο να καλυτερεύσει τη ζωή του.

Ο Τζορτζ αδυνατεί να αποκτήσει δικό του κομμάτι γης λόγω της οικονομικής του κατάστασης και της αδυναμίας που έχει στο Λένι και που η φροντίδα του οποίου επιβραδύνει της προσπάθειές του να συγκεντρώσει χρήματα. Ο Λένι επίσης αδυνατεί, λόγω της πνευματικής του κατωτερότητας η οποία τον αφήνει εξαρτώμενο από τον Τζωρτζ. Ο Κάντυ αδυνατεί λόγω της ηλικίας του. Ο Κρουξ αδυνατεί λόγω του τραυματισμού του στη πλάτη και στη φυλετική διαφορά του.

Όνειρα και Προσδοκίες

Τα όνειρα και οι προσδοκίες είναι το μεγαλύτερο θέμα στο έργο του Στάινμπεκ. Είναι αυτά που υποκινούν και συνεπώς αυτά που καθορίζουν τη μοίρα των χαρακτήρων του σ’ ολόκληρο το έργο. Στο τέλος τα όνειρα του καθ’ ενός ξεχωριστά συνυφαίνονται και συνδέονται με την απόκτηση ενός αγροκτήματος.

Ο Τζορτζ ονειρεύεται να αποκτήσει ένα μικρό κομμάτι γης και να είναι ο κύριος του εαυτού του.

Ο Λένι ονειρεύεται και προσδοκεί τη μέρα που θα ζήσει στο αγρόκτημα όπου θα μπορέσει επιτέλους να αποχαλινωθεί και να ικανοποιήσει την αίσθηση της υφής του -τη ψύχωσή του με τα μαλακά πράγματα και τα κουνέλια.

Ο Κάντυ ονειρεύεται να επανακτήσει τη χαμένη από τα γηρατειά του χρησιμότητα. Ταυτίζεται με το βρόμικο γέρικο σκυλί του, που το σκότωσαν γιατί τους ήταν ενόχληση, και νιώθει πως τώρα που έχει κι αυτός γεράσει και δεν είναι ικανός να συνεχίσει στη δούλεψη θα τον διώξουν από το αγρόκτημα, όπου θα πεθάνει μη μπορώντας να συντηρήσει τον εαυτό του.

Ο Κρουξ με τη σειρά του επιθυμεί να έχει σεβασμό και την αποδοχή των γύρω του και ονειρεύεται πως θα μπορούσε στην σχέση του, και στη μελλοντική συμβίωσή του στο αγρόκτημα, με το Λένυ, τον Κάντυ και τον Τζωρτζ οι οποίοι φαίνονται να μην τον περιθωριοποιούν όπως οι υπόλοιποι, να το βιώσει επιτέλους.

Η γυναίκα του Κέρλυ από την άλλη ονειρεύεται μια μέρα να γίνει διάσημη για να σταματήσει ο κόσμος να την αγνοεί και να την προσπερνά από φόβο όπως τώρα.

Μοναξιά

Η Μοναξιά παίζει μεγάλο ρόλο στην εξέλιξη της ιστορίας, και αποτελεί, το μόνο θέμα στο οποίο κάνει τόση αναφορά ο Στάινμπεκ κατά τη διάρκεια του έργου.

Κατ’ αρχάς, ο συγγραφέας κάνει διακριτικές νύξεις για την ύπαρξη του θέματος «Μοναξιά» στο έργο, αφού έχει τοποθετήσει την ιστορία κοντά στην πόλη Soledad που σημαίνει «μοναξιά» στα ισπανικά.

Επίσης από την αρχή της ιστορίας, όταν ο Τζορτζ διηγιέται για πολλοστή όπως υπαινίσσεται ο διάλογος την ιστορία για το πώς θα ζούνε στη φάρμα που θα αποκτήσουν, ο Τζορτζ ξεκινά περιγράφοντας τη σχέση που έχουν αυτός και ο Λένι. Λέει πως αντίθετα με άλλους εργάτες που είναι μόνοι, ο Λένι και ο Τζορτζ έχουν και προστατεύουν ο ένας τον άλλο. Η μοναδικότητα της σχέσης του Λένι και του Τζορτζ ενισχύεται στη συνέχεια όταν φτάνουν στη φάρμα όπου θα πιάσουν δουλειά. Το Αφεντικό τους δυσκολεύεται να πιστέψει πως ο Τζορτζ προσέχει το Λένι αφιλοκερδώς. Ο Σλιμ σχολιάζει πως είναι καλά που ταξιδεύουν μαζί σε ένα κόσμο που ο καθένας φοβάται ο ένας τον άλλο. Τέλος ο Κρουξ έρχεται να αποτυπώσει καλύτερα το πρόβλημα της μοναξιάς σε μια δήλωση που περιγράφει απόλυτα τη σχέση του Λένι και του Τζορτζ όπου λέει:

“A guy goes nuts if he ain't got nobody. Don't make no difference who the guy is, long's he's with you.”

«Ένας άντρας τρελαίνεται όταν δεν έχει κάποιον. Δεν έχει σημασία ποιος είναι αυτός ο κάποιος, φτάνει να είναι μαζί σου.»

Είναι αξιοσημείωτη ειρωνεία ότι ενώ ο Τζορτζ συχνά αγανακτεί από τη χαζομάρα του Λένι, υπολογίζοντας ότι θα μπορούσε να είχε καταφέρει όσα ήθελε μέχρι τώρα αν δεν τον είχε στο πλευρό του, πιθανότατα να ήταν αυτή η φιλία του με τον Λένι που ώθησε τον Κάντυ να τον εμπιστευθεί με τις οικονομίες του. Εκτός του ότι ο Λένι είναι αυτός που ομολογεί το σχέδιο να αγοράσουν δικό τους κτήμα στον Κάντυ, ο τελευταίος βλέποντας ίσως την προστατευτικότητα του Τζορτζ απέναντι στον αδύναμο φίλο του ωθείται στον να τον εμπιστευτεί, παρ’ όλο που είναι νεοφερμένος και δεν τον γνωρίζει καλά.

Η μοναξιά στους υπόλοιπους χαρακτήρες είναι εκείνο που εξυψώνει τη σχέση του Λένι και του Τζορτζ. Ο Κάντυ είναι μόνος του όπως και οι υπόλοιποι εργάτες είναι μόνοι μέσα στη συμβίωσή τους. Ο Κρουξ, είναι κι αυτός μόνος και πικρόχολος αφού είναι συνεχώς παραγκωνισμένος και κακομεταχειρισμένος από τους υπόλοιπους, σε σημείο που αντιμετωπίζει τη μοναξιά του ως το μόνο του αγαθό, τη μόνη του πολυτέλεια. Βλέπουμε ότι αφήνει τον εαυτό του να μιλήσει πρώτη φορά στο Λένι αφού ξέρει πως η νοητική του ανεπάρκεια τον εμποδίζει να του συμπεριφερθεί ρατσιστικά.

Τέλος η μοναξιά είναι εκείνο που οδηγεί το έργο με τη δολοφονία της γυναίκας του Κέρλυ στην κορύφωση. Η γυναίκα του Κέρλυ είναι κι αυτή μόνη. Το όνειρό της μεγαλώνοντας ήταν να γίνει ηθοποιός στο κέντρο της προσοχής όλων. Αντ’ αυτού παντρεύεται με ένα απογοητευτικό σύντροφο που την ζηλεύει και την απομονώνει. Εκείνη διεκδικεί τη σημασία των γύρω της που είναι όλοι εργάτες και που τους θεωρεί κατώτερους και αξιοθρήνητους, που αποτελούν όμως τη μόνη της επιλογή για παρέα.

Αξίζει να σημειωθεί σ’ αυτό το σημείο, πως στην πρώτη θεατρική παράσταση του έργου, το 1939 ο Στάινμπεκ, εξήγησε σ’ ένα γράμμα του στην ηθοποιό που θα υποδυόταν το ρόλο της Γυναίκας του Κέρλυ, πως η γυναίκα αυτή δεν είχε σεξουαλική επιθυμία απέναντι στους εργάτες, αλλά γνωρίζει ενστικτωδώς ότι αν είναι να της δώσουν οποιαδήποτε προσοχή ή σημασία, είναι γιατί τη βρίσκουν σεξουαλικά ποθητή. Είναι περισσότερη η δίψα της για κάποια επαφή.

The expanded role of Curley's wife was played by Claire Luce, to whom Steinbeck explained the role in a letter: "She is not highly sexed particularly but knows instinctively that if she is to be noticed at all, it will be because someone finds her sexually desirable. . . . Her craving for contact is immense."

Είναι αυτή της η ανάγκη που την ώθησε να συνομιλήσει μόνη με το Λένι και που τελικά οδήγησε στο θάνατό της.

Μοίρα

Η ύπαρξη της Μοίρας γίνεται όλο και ποιο αισθητή όσο εκτυλίσσεται η ιστορία. Με συγγραφικούς μηχανισμούς ελληνικής τραγωδίας ο συγγραφέας προϊδεάζει καθ’ όλη τη διάρκεια του έργου τον αναγνώστη για την επικείμενη συμφορά.

Με την εισαγωγή του Λένι, ο αναγνώστης υποψιάζεται πως η συμφορά, θα είναι αποτέλεσμα κάποιας αθέλητης πράξης του αγαθού χαζούλη. Η υποψία αυτή ενδυναμώνεται με την εμφάνιση του Κέρλυ, ο οποίος εξ’ αρχής τον εχθρεύεται γιατί είναι ποιο μεγαλόσωμος από αυτόν και προσπαθεί να τον εκφοβίσει για να αποδείξει την υπεροχή του, καθώς και με την εμφάνιση της γυναίκας του την οποία όλοι αποφεύγουν φοβούμενη τον Κέρλυ. Όταν τελικά ο Κέρλυ του επιτίθεται, και καταλήγει να τραυματίζει το χέρι του ο αναγνώστης εφησυχάζεται στιγμιαία αφού αυτή η απειλή εξουδετερώθηκε σχεδόν ανώδυνα.

Ο θάνατος του σκύλου το Κάντυ έρχεται μετά να προμηνήσει το θάνατο του Λένι. Όπως ο Κάντυ δεν μπορεί πλέον να προστατεύσει το σκύλο του από τους άλλους, έτσι κι ο Τζορτζ δε μπορεί να προστατεύει το Λένι όταν σκοτώνει τη Γυναίκα του Κέρλυ. Για το μόνο που μετανιώνει ο Κάντυ είναι που δε σκότωσε ο ίδιος το σκυλί του, κάτι που το θεωρούσε ποιο ανθρώπινο και ποιο αξιοπρεπές, λάθος που δεν έκανε ο Τζορτζ με το Λένι.

Αξίζει να σημειωθεί, ότι ο Στάινμπεκ όταν ερωτήθηκε από τη γυναίκα του γιατί δεν έδωσε όνομα σ’ ένα βασικό χαρακτήρα όπως τη γυναίκα του Κέρλυ, αυτός απάντησε πως είχε καλό λόγο να μη της δώσει όνομα, αφού για την ιστορία δεν είναι πρόσωπο, αλλά ένα σύμβολο, και πως δεν έχει καμία ιδιότητα εκτός από το να είναι κάτι καταστροφικό, ανατρεπτικό και ένας κίνδυνος για το Λένι.

Elaine Steinbeck, the writer's widow, recalls: "I asked John once, 'Why didn't you name Curley's wife?' And he said, 'For one good reason. She's not a person, she's a symbol. She has no function, except to be a foil -- and a danger to Lennie."

Πωλίνα Κολατσή

[Η Πωλίνα Κολατσή είναι μέλος της Λέσχης Ανάγνωσης «Όμιλος Φίλων Βιβλίου»]